ਕਿਹੜਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ?

ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇਜਾ

ਜੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੁਛਣਾਂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੈ ਭਾਈ , ਸੰਧੂ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਜਿਹੜਾ ਡੱਬ 'ਚ ਬੰਦੂਕ ਦਾ ਬੱਚਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਮੁੱਛ ਕੁੰਡੀ ਅੱਖ ਲਾਲ ਤੇ ਖੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਟੰਗ ਦੇਂਦਾ ਸੀ। ਜਾਂ ਉਸ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਵੀਰ ਸਵਾਰਕਾਰ ਤੋਂ ਗੂਰੂ ਦਖਣਾ ਲੈ ਕੇ ਹਿਦੂਸਤਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਗੋਰੇ ਰਾਖਸ਼ਾਂ ਕੋਲੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਗੀਤਾ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜਦਾ ਤੇ ‘ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ’ ਤੇ ‘ਭਾਰਤੀ ਸਵਾਭੀਮਾਨ’ ਤਹਿਤ ਲਾਲਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ‘ਵੀਰਗਤੀ’ ਪ੍ਰਪਤ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੇ ਜੇਲ੍ਹ ਕਮਰੇ 'ਚ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਉਹ ਗੀਤਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦੈ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਉਸ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਜੋ ਰੱਬ ਨੂੰ ਟੱਬ ਦਸਦਾ ਸੀ ਮਤਲਬ ਨਾਸਤਕ ਸੀ, 23 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ, ਮਾਰਕਸ, ਲੈਨਿਨ 'ਤੇ ਆਲਮੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਜਾਣਕਾਰ ਦੂਰ ਅੰਦੇਸ਼ੀ ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਮਾਰਕੁਟ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ। ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਲੈਨਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਇਕ ਚੈਪਟਰ ਮੁਕਾਉਣ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਵੀਂ ਹੋ ਸਕਦੈ ਕਿ ਅਗਲਾ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਸ੍ਰੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦਾ ਅਨਨ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਣੇ ਪਿਉਂ ਤੇ ਚਾਚੇ ਤੋਂ ਸਿਖਿਆ ਲੈ ਕੇ ਧਰਮ ਦੇ ਗੌਰਵ ਲਈ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਜੇ ਨਹੀ ਤਾਂ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਉਸ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੋ ਸਕਦੈ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਾਬਤ ਸੂਰਤ ਮੁੰਡਾ ਸੀ, ਉਝ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਤੇ ਲਾਲਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੈਸ ‘ਚ ਫ਼ੋਟੋ ਲਵਾਉਣ ਲਈ ਸਿਰ ਮੁੰਨ ਬੈਠਾ, ਸਿਰੜ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸੀ ਜ਼ਿਲਿਆ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਅਸਂੈਬਲੀ 'ਚ ਧਮਾਕਾ ਕੀਤਾ। ਇਕ ਦੋ ਗੋਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਠੋਕੇ ਮੇਮਾਂ ਰੰਡੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ।ਅੰਤਿਮ ਵੇਲੇ ਬਾਣੀ ਪੜਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ।

ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵੇਖ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ, ਕਿ ਉਹ ਲੱਖ ਮਾੜੇ ਹੋਣ, ਸਾਡੇ ਜਿਨੇ ਨਹੀਂ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਡਾਕੂ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਰਾਬਨ ਹੁੱਡ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਧੀਆ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰਖਿਆ । ਕੋਈ ਰਲਾ ਨਹੀਂ, ਹੁਣੇ ਹੋਈ ਇਕ ਖੋਜ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਮੀਰਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਗ਼ਰੀਬਾਂ 'ਚ ਵੰਡਦਾ ਸੀ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਫ਼ਲਾਣੀ ਜਾਤ, ਗੋਤ, ਧਰਮ, ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰਖਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਇਹ ਨੇਕ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇਥੇ ਰਾਬਨ ਹੁੱਡ ਜੰਮਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅਪਣੇ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੇ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਬਈ ਉਹ ਆਦਿ ਕਾਲ 'ਚ ਫ਼ਲਾਣੇ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਸੀ। ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੇ ਆਖਣਾਂ ਸੀ ਉਸ ਤੇ ਲੈਨਿਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਹਿਣਾਂ ਸੀ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਫ਼ਲਾਣੀ ਉਦਾਸੀ 'ਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਅਸੀ ਮਾਰਕਸੀ ਹੋਈਏ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਅਸੀ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਵਿਚਾਰੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਇਹੀ ਹੋ ਗਿਆ।

ਉਤੋਂ ਰਹਿੰਦੀ ਖੂੰਹਦੀ ਕਸਰ ਫ਼ੋਟੋ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੱਢ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਐਤਕੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਕਾਲੀ ਪੱਗ ਬੰਨ ਦਿਤੀ, ਆਰਐਸਐਸ ਨੇ ਟੋਪੀ ਪਵਾਈ ਹੋਈ ਏ, ਕਾਮਰੇਡ ਆਖਦੇ ਨੇ ਉਹ ਤਾਂ ਇਕ ਸੋਚ ਸੀ ਪੱਗ ਟੋਪੀ ਤੋਂ ਪਰੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇਕ ਹਿੰਦੀ ਅਖਬਾਰ ਵਾਲਿਆ ਨੇ ਜਨਮ ਦਿਨ 'ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ੋਟੋ ਛਾਪੀ ਜਿਸ 'ਚ ਉਹ ਲਾਲਿਆ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਮਾਂ ਈ ਗੋਲ ਮੋਲ ਜਿਹਾ ।

ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਪੋ ਅਪਣੀ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਮਗਾਈ ਰੱਖਣਾ ਚਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਕਦਾ ਹੈ ਹਰ ਕੋਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੈਕਿੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਫ਼ਇਦਾ ਅਖੀਰ ਮੰਡੀ ਨੂੰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰੇ ਹੱਟੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ 'ਚੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹੱਟੀ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡੀ ਹੈ ਤੇ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਮਰੇ ਮੂਰੇ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਨਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਤੇ ਹੈ ਕਿਸੇ ਚੋਰ-ਚੱਕੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰ ਕੇ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਨੇ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਨੂੰ ਵੀ। ਸ਼ਹੀਦ ਏਨੇ ਨੇ ਕਿ ਨਿੱਤ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਮਨਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਉਧਰ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਕੋਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇਕਲੌਤਾ ਜੁਗਾੜ ਏ, ਆਪਣੀ ਹੱਟੀ ਮਗਾਉਣ ਲਈ। ਵੈਸੇ ਬਾਬਾ ਬੂਝਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਨਕਸਲੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ ਪਰ ਸਟੇਟ ਦੀ ਖੰਘ 'ਚ ਖੰਘਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਿਪੁੰਨਸਕ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੂੰ ਸਰਬ ਪ੍ਰਵਾਨਤ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਧੇਰੇ ਸੂਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਟੇਜਾਂ ਤੇ ਦੱਸਣ ਬਈ  77 ‘ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹੱਕੀ ਮੰਗਾਂ ਲਈ ਲੜਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਖੈਰ ਇਸ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਲਾਭੇ ਰੱਖ ਕੇ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਕੱਦੂ ‘ਚ ਤੀਰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸਾਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਿਤੀ । 1947 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤਕ ਜੋ ਸਾਡੀਆਂ 3 ਪੀੜੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਹੰਡਾਇਆ ਉਹ ਸਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ‘ਚ ਕਦੇ ਨਾ ਵਾਪਰਦਾ । ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੁੰ ਜਾਲਮ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦੱਸਣਗੇ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ 'ਚ ਜ਼ਿਲਿਆ ਵਾਲਾ ਬਾਗ, ਬਜਬਜ ਘਾਟ ਤੇ ਕਾਮਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਵਰਗੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਵਾਨਾਂ 'ਚ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ''ਬੇਗਾਨੇ'' ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮਾਰੇ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ 'ਚ ਸਾਡੇ ''ਆਪਣਿਆਂ'' ਨੇ ਪੰਜਾਬ , ਕਸਮੀਰ , ਦਿੱਲੀ,  ਗੁਜਰਾਤ ਤੇ ਬਸਤਰ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ 'ਚ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਸਰਕਾਰੀ ਬੁੰਦੂਕ ਨਾਲ ਮਾਰੇ । ਗੋਰੇ ਅੱਤ ਦੇ ਜਾਲਮ ਹੋਣਗੇ ਭਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ।   ਜਿਸ ਆਜਾਦੀ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਕੋਈ ਗਾਂਧੀ ਕੋਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕੋਈ ਬਾਲ,ਪਾਲ, ਲਾਲ ਸਿਰ ਬੰਨ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਹੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੀ  ਜਿਹੜੀ ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਖੁਸ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਮੁੜ ਉਸ ਲਈ ਸੰਘਰਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਰਜਾਵੜਿਆਂ ਤੇ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਰਹਿਮੋ ਕਰਮ ਤੇ ਪਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ  ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਵੇਖੀ ਜਾਂ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਕੋਲੋਂ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੇ ਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਲੋਕ ਸੱਥਾਂ 'ਚ ਕਰਦੇ ਨੇ । ਲੋਕਾਈ ਨੁੰ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਲੁਟਦੇ ਆਏ ਨੇ ਤੇ ਉਹੀ ਕੰਮ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੁੰ ਤਾਂ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ , ਰੇਲ , ਸੜਕਾਂ, ਡਾਕ  ਵਰਗੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਿਲੀਆਂ (ਜੇ ਅੰਗਰੇਜ ਇਹ ਨਾ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਅਫਗਾਨਾਂ ਵਾਲੇ ਹਾਲ 'ਚ ਹੁੰਦੇ , ਮਾਲਵੇ ਨੁੰ ਲੋਕ ਜੰਗਲ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ , ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਜੰਗਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨਹਿਰਾਂ ਨਾ ਕੱਢਦਾ । ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਨੁੰ ਸਹੂਲਤ ਮਿਲੀ , ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਹੋਇਆ , ਆਮ ਲੋਕਾਈ ਨੁੰ ਕੋਈ ਮਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਫਿਰ ਮਸਲਾ ਕੀਹਨੁੰ ਸੀ ?                   ਮਸਲਾ ਸੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਨੁੰ । ਬਾਣੀਏ, ਬਾਹਮਣ ਨੁੰ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੁੰ ਨਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਦਰਆਮਦ 'ਚੋ । ਚਾਹ ਪੱਤੀ , ਮਸਾਲੇ , ਨੀਲ ਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਕ ਸੁਕ ਦੀ ਤਜਾਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਰੋਟੀ 'ਚ ਵੱਜੀ ਲੱਤ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਖਿਲਾਫ  ਨਾਹਰੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਵਾਏ । ਨਹਿਰੂ , ਲਾਲ, ਬਾਲ, ਪਾਲ ਵਰਗੇ ਲਾਲਿਆਂ ਦੇ ਜਾਨਸ਼ੀਨ (ਜਵਾਕ) ਬਾਹਰ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀਆਂ  'ਚੋਂ ਵਕਾਲਤਾਂ ਕਰਕੇ  ਮੁੜੇ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸਾਡੇ ਬੁੱਢਿਆਂ ਨੁੰ ਉਸਕਾਇਆ । ਸਾਡੇ ਭੋਲੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੱਕੇ ਚੱਕਾਏ ਨਿੱਤ ਚਿੱਤੜ ਕਟਵਾਉਂਦੇ ਰਹੇ । ਫਿਰ ਮਿਲੀ ਅਜ਼ਾਦੀ , 30 ਲੱਖ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਣਾਂ ਨੁੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ 'ਚੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ । ਅਸਲ 'ਚ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਤੀ । ਜੇ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਦੀ ਜਮਾਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਫ਼ੇਰ ਬਦਲ ਹੋਇਆ।
                                        ਦੂਜੇ ਸੰਸਾਰ ਯੁੱਧ (1939-45) ਸਮੇਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਸਣੇ ਯੁਧ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਚ ਆਈ ਆਰਥਕ ਮੰਦੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਲੱਕ ਤੋੜ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਕੀ ਢਾਂਚਾ ਦੇਣ ਤੇ ਹੋਰ ਬੇਲੋੜਾ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਣ ਦੀ ਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਝ ਵੀ ਕੱਢਣ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਕੁਝ ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ ਤੇ ਫ਼ੈਲੇ ਏਡੇ ਵੱਡੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਆਰਥਕਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤੇ ਬਗਾਵਤਾਂ ਖੂਨ ਚੂਸੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਖਰਚਾ ਵੱਧ ਤੇ ਲਾਭ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਔਖੇ ਵੇਲੇ ‘ਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਨੀਤੀ ਬਦਲੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਸਾਲ ‘ਚ ਦੋ ਚਾਰ ਵਾਰ ਇਸ ਨੀਤੀ-ਬਦਲ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਹਿ ਕੇ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।

ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਮੂਜਬ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਤੋਂ ਅਪਣੀਆ ਕਲੋਨੀਆ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਾਲ ਕੀਤਾ। ਸਿਰਫ਼ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸੈਰਗਾਹਾਂ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਹੁਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਮਤੇ ਇਸੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਹੋਏ। ਜੋ ਕਿ 60ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਤਕ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿਤੇ ਗਏ।

ਅਸਲ ‘ਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਸਥਾਨਕ ਦਲਿਆਂ ਦੀ ਇਕ ਜਮਾਤ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂ ਕਿ ਕੁਝ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਲੇ ਸੱਤਾ ‘ਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਸ ‘ਚ ਲੜੇ ਲੱਖਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੇ ਬੰਗਾਲੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਲਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਸਾਮਰਾਜੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਕਹਿਣਾ ਵਧੇਰੇ ਢੁਕਦਾ ਹੈ। ਸੱਜਿਆਂ-ਖੱਬਿਆਂ ਸਭ ਨੇ ਦਲਾਲੀ ਦੀ ਬਾਂਦਰ ਵੰਡ ‘ਚ ਪੁੱਜ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਜਿਸ ਦਾ ਦਾਅ ਨਾ ਲੱਗਾ ਜਾਂ ਘੱਟ ਲੱਗਾ ਉਸ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ‘ਅਧੂਰੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਰੋਲਾ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬਾਂਦਰ ਕਿੱਲੇ ‘ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਛਿੱਤਰ ਖਾਧੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਦਲਿਆਂ (ਆਗੂਆਂ) ਨੇ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਟੁਕੜ ਲੈਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀਆਂ ਬੁਰਕੀਆਂ ਤੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਸਾਰੇ ਠੱਗੇ ਗਏ ਪਰ ਸਾਡੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀ ਪਈ।ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਖੋਹ ਕੇ ਅੱਜ ਤਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਉਰਦੂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਬਾਕੀ ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਪੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ ‘ਚ ਏਨਾਂ ਜ਼ੋਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਏਡੇ ਵੱਡੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਕੁਝ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦੀ। ਸੱਤਾ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਲੜ ਚੁਕੀਆਂ ਤੇ ਲੜ੍ਹ ਰਹੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਇਹ ਜਾਣਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਟੇਟ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਲੜ ਕੇ ਜਿਤਣਾ ਕਿੰਨਾਂ ਔਖਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਮਿਲ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਕਿੰਨੀ ਲੰਮੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ, ਬਲੋਚ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕੋਲੋਂ ਨਹੀਂ ਜਿਤ ਸਕੇ। ਖਾਲਸਿਤਾਨੀਆਂ, ਬੋਡਿਆਂ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੀ ਹਸ਼ਰ ਕੀਤਾ ਇਹ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਲੁਕਿਆ ਨਹੀਂ। ਫਿਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਫਿਰਕਿਆਂ, ਜਾਤਾਂ ਤੇ ਮਜ਼ਬਾਂ ਦੀ ਖੂਨੀ ਜੰਗ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾ ਦਿੰਦੇ। ਕੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹੇ ਬੰਦੇ ਮਾਰੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹੇ ਲੰਕਾਂ ‘ਚ ਤਾਮਲ ਬਾਗੀ ਮਰੇ ਜਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਚ ਆਜਾਦੀ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਮਰੇ ? ਜੇ ਉਹ ਏਨੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅੱਜ ਤਕ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮੰਦਰ–ਮਸੀਤ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕੀ ਸੱਪ ਕੱਡਣਾਂ ਸੀ।

                                                            ਹੁਣ ਮੁੱਦੇ ਵੱਲ ਆਇਆ ਜਾਵੇ। ਸਾਫ਼ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਤੇ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਹਿਰੂ ਗਾਂਧੀ ਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੈ ਕੇ ਦਿਤੀ । ਬੱਸ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤੀ ਮੰਡੀ ਨੂੰ ਇਥੇ ਰਹਿ ਕੇ ਵਰਤਣ ਦੀ ਥਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਵਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ।ਅਪਣੇ ਦੱਲਿਆ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਮਨਮਰਜੀ ਦੇ ਮਸੌਦੇ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ‘ਚ ਪਾਸ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।(ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅੱਜ ਮੰਡੀ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਹਲਾਤ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਨੇ) ਸਰਮਾਏਦਾਰ, ਵੱਡੇ ਜਗਤ ਪਸਾਰੇ ਵਾਲੇ ਕਾਰਖਾਨੇਦਾਰ ਸਾਡੇ ਦੱਲੇ ਸਿਅਸਤਦਾਨਾਂ ਰਾਹੀ ਮਰਜੀ ਦੇ ਬਿਲ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਜਾਂ ਥੋੜੇ ਹੋ-ਹੱਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁਰਕੀਆਂ ਸੁਟੇ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ ਪਾਸ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਰਜਾਨਾ ਬਿਲ ਜੋ ਇਸੇ ਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ । ਜੋ ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਤੇ ਕੱਲ ਪਾਸ ਹੋ ਹੀ ਜਾਣੈ । ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ ਬਦਲੀ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਵਾ ‘ਚ ਤਲਵਾਰਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹਾਮੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਝੰਡਾ ਚੁਕੀ ਫਿਰਦੇ ਕਾਮਰੇਡ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਨਕ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਫ਼ਿਰਕੂ ਗਰੁੱਪ ਹਨ। ਜੇ ਕੋਈ ਸਮਾਜਵਾਦ ਲਈ ਸੁਹਿਰਦ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਰਮਾਏਦਰਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੀ ਕਿਉਂ ? ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਜਮਾਤ ‘ਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਦੇ ਦਾਦੇ ਪੜਦਾਦਿਆਂ ਕੋਲ ਤਨ ਢੱਕਣ ਲਈ ਪੂਰੇ ਕੱਪੜੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। 25,000 ‘ਚ ਉਸ ਦੀ ਜਮਾਨਤ ਕਰਵਾਈ ਗਈ । ਕੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਵਿਰੁਧ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਜਾਂ ਸਮਾਜਵਾਦ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢੁਕਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਗੁਮਨਾਮ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੇ ਗਏ ਲੇਖਾਂ ਨੁੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾ  ਦੱਸ ਕੇ ਉਸ ਨੁੰ ''ਬੁਧੀਜੀਵੀ, ਚਿੰਤਕ'' ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਆਮ ਕ੍ਰਤੀਕਾਰੀ ਨੁੰ ਸਹੀਦੇ ਆਜ਼ਮ ਬਣਾ ਕੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਉਸ ਨੁੰ ਵਡਿਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਸਵਾਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬੰਦਾ ਲੋਕ ਨਾਇਕ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਜੰਮੇ ਮਰੇ ਦੇ ਸੂਬਾ ਪੱਧਰੀ ਸਮਾਗਮ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਮਨਾਉਣ । ਲੋਕ ਆਗੂਆਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕੰਬਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ।
             ਅਸਲ ‘ਚ ਅਸੀ ਸਟੇਟ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਤੇ ਅਪਣਾ ਹੀਰੋ ਹੀ ਗਲਤ ਮਿਥਿਆ ਹੈ ਇੰਕਲਾਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਣਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ 10-15 ਕਿਲੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਮੁੰਡੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆਸ਼ਕੀ ਕਰਦੇ ਨੇ ਤੇ ਮੈਲਬਰਨ ਪੜ੍ਹਦੇ ਨੇ। ਆਪਣੇ ਹੀਰੋ ਵਿਹੜਿਆਂ ਤੇ ਠੱਠੀਆਂ ‘ਚ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਬੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੇ ਛੋਟਾ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । 4 ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਨਿੱਤ ਜ਼ਲੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਫ਼ੈਸਨ ‘ਚ ਨਾਹਰੇ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦਾ । ( ਫ਼ੈਸਨ 'ਚ ਨਾਹਰੇ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਾਤ ਤੇ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ)। ਸਗੋਂ ਇੰਕਲਾਬ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਤ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵੱਡਿਆਂ ਵਲੋਂ ਲੜੀ ਹੋਈ ਇਕ ਲਹਿਰ ‘ਚ ਅਸੀ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ ਸਾਂ ਤੇ ਉਹ ਸੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ, ਉਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੋਢੀ ਚਮਾਰ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਇਕ ਸੀ ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ । (ਕਿਉਂ ਜੋ ਉਸ ਨੇ  ਸੱਟਾਂ ਖਾਧੀਆਂ ਸਨ।)

              ਮੁਕਦੀ ਗੱਲ ਅੱਜ ਜਿਹੜੇ ਰਾਜ ਭਾਗ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਸਾਧਨ ਬਹੁਤ ਹਨ ਤੇ ਪਰਾਪੇਗੰਡਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦੀ ਕੋਈ ਸੁਣਵਾਈ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸੱਤਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਪਰਾਪੇਗੰਡੇ ਅੱਗੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁਟਣੇ ਵੀ ਜਾਇਜ਼ ਨਹੀਂ।

ਪਿੰਡ ਵੀਲਾ ਤੇਜਾ

ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ

9478440512

Read more...

BHAGAT SINGH DA KATAAL

DAVINDER 

anchor501@yahoo.co.uk

Read more...

ਰਾਹੀਆਂ ਵੇ ਰਾਹੇ ਜਾਂਦਿਆ......

ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇਜਾ

ਉਲਟੇ ਜ਼ਮਾਨਿਆਂ 'ਚ ਕੋਈ ਗੱਲ ਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਦੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਵਾਪਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਨ ਬਾਗੋ ਬਾਗ ਹੋ ਜਾਂਦੈ।ਘਰੋਂ ਦੂਰ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਢਾਈ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਹੋ ਗਏ ਪਹਿਲਾਂ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਦੋ ਕੁ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੱਲ ਜਿਹੀ ਉਠੀ ਕਮਰਾ ਬਦਲ ਲਿਆ ਉਝ ਹੁੱਲ ਕਾਹਦੀ ਮੇਰਾ ਇਕ ਨੰਗ ਯਾਰ 71 ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ 'ਚ ਭਾਈ ਲੱਗ ਗਿਆ ਔਖੇ ਸੌਖੇ ਵੇਲੇ ਟੁਕੜ, ਤੇ ਚੜਾਵੇ ਦੇ ਲੱਡੂਆਂ ਦੀ ਆਸ 'ਚ ਮੈਂ ਰਾਹੋਂ ਕੁਰਾਹੇ ਜਾ ਕਮਰਾ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈ ਲਿਆ। ਸੰਦ-ਸਾਧਨ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਅਜੇ ਹੈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ । ਤਿੰਨਾਂ ਪਹੀਆਂ ਵਾਲਾ ਟੈਂਪੂ ਸਿੱਧਾ ਕੋਈ ਦਫ਼ਤਰ ਵਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਨਹੀਂ । ਜੇ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ ਟੈਂਪੂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦੇ ਬਹੀਏ ਤਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਝਿੱਥੇ ਜਿਹੇ ਹੋਣਾਂ ਪੈਂਦਾ ਅਗਲਾ ਕਰੜਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ‘ਸ਼ਿਰਦਾਰ ਜੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਜਾਏਗਾ ਏਕ ਸੋ ਬੀਸ ਮੇ ’। ਜਿਸ ਨੂੰ ਟੈਪੂ ਵਾਰਾ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਰਿਕਸ਼ਾ ਕਿਥੋਂ ਵਾਰਾ ਖਾਊ। ਸੋ ਰਾਹ ਜਾਂਦੇ ਰਾਹੀਆਂ ਦੀ ਆਸ 'ਚ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲੀਦਾ 'ਤੇ ਕੌੜੇ-ਮਿਠੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਕਰ ਕੇ ਘਰੇ ਮੁੜੀਦਾ।

ਘੁਟੇ ਵੱਟੇ ਮੂੰਹਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਮਿਠੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤਾਂ ਘੱਟ ਹੀ ਦਿੰਦਾ, ਉਝ ਆਸ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਮਿਠੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਖੈਰ! ਰਾਹ ਜਾਂਦੇ ਰਾਹੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ‘ਲਿਫ਼ਟ’ ਮੰਗਣ ਦਾ ਮੈਂ ਪੁਰਾਣਾ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਆਂ ਪਰ ਅਪਣੀ ਲਿਫ਼ਟ ਕਲਾ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਕਦੇ ਲਿਖਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੋਚੀ। ਸੋਚ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਉਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਦੂਰ ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇਕ ਬਾਊ ਨੇ ਬੇਗਾਨੇ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਮਟੈਲਿਕ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਸਕੂਟਰ ਰੋਕ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ‘ਸਵੈ-ਇੱਛਤ’ ਲਿਫ਼ਟ ਦਿਤੀ ਤੇ ਇਸ ਅਨੋਖੀ ਕਲਾ ਬਾਰੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਸਾਝੇ ਕੀਤੇ। ਵਖਤਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਉਸ ਬੰਦੇ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਥੋਂ ਕਿਥੋਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਛਾਣੀ ਸੀ ਤੇ ਲਿਫ਼ਟ ਕਲਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਸੀ। ਲਿਫ਼ਟ ਲੈਣਾ ਤੇ ਦੇਣਾ ਉਸ ਲਈ ਆਮ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਕ ਅਕੀਦੇ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਸੋਚ ਮੂਜਬ ਲੋੜਵੰਦ ਨੂੰ ਲਿਫ਼ਟ ਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਈ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਮੂਜਬ ਜਿਹੜੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ’ਤੇ ਆ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲਿਫ਼ਟ ਨਹੀ ਦੇਣੀ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ’ਤੇ ਜੰਮਣ ਈ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਹ ਕੋਈ ਫ਼ਤਵਾ ਨਹੀਂ, ਅਸੀ ਦੋਵਾਂ ਨੰਗ ਵੀਰਾਂ ਨੇ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹੀ ਗੱਲਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਛੇ ਬੈਠਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਰਾਹ ’ਚ ਉਸ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਦੋ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਉੱਚਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਹਾ ਅੱਜ ਅਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਖਾਸ ਬੰਦਾ ਬੈਠਾ, ਸੀਟ ਬੁੱਕ ਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪਰਪੱਕਤਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ।

ਅਸਲ ’ਚ ਲਿਫ਼ਟ ਦੇਣ ਤੇ ਲੈਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਕੇ ਘਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਐਤਕੀ ਅੱਧ ਮਾਰਚ ’ਚ ਈ ਗ਼ਰਮੀਂ ਵਾਹਵਾ ਹੋ ਗਈ ਉਝ ਵੀ ਹਨੇਰੇ ਕਮਰੇ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਸੱਜਰੀ ਜਿਹੀ ਧੱਪ ਚੁਭਦੀ ਹੈ। ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਹਾਲੀ ਦੇ ਪੀਸੀਐਲ ਚੌਕ ਤੋਂ ਠੇਿਕਆਂ ਵਾਲੇ ਚੌਂਕ 'ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਕਈ ਉਦਰ ਘੁਦੜੇ ਘਸੁੰਨ ਵਰਗੇ ਮੂੰਹਾਂ ਵੱਲ ਤਰਸੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾਂ ਪੈਂਦਾ। (ਚੌਂਕ ਦਾ ਨਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਨਾਂ ਮੈਂ ਆਪ ਹੀ ਦਿਤਾ ਕਿਉਂ ਕਿ ਚੌਂਕ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੇ ਠੇਕੇ ਨੇ, ਵੈਸੇ ਜੇ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਠੇਕਿਆਂ ਤੋਂ ਇਵੇਂ ਹੀ ਕਮਾਈ ਕਰਵਾੳਂਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਚੌਂਕ ‘ਠੇਕੇ ਵਾਲਾ ਚੌਂਕ’ ਵਜਿਆ ਕਰਨਗੇ।)

ਖੈਰ ! ਗੱਲ ਲਿਫ਼ਟ ਦੀ ਚਲਦੀ ਸੀ, ਮੈਂ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਲਿਫ਼ਟਖੋਰਾਂ ਹਾਂ, ਜਨਮ ਕਰ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹਲਾਤਾਂ ਨੇ ਬਣਾ ਦਿਤਾ। ਲਿਫ਼ਟ ਲੈਣ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਚੰਗੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤਾਂ ਹੈ ਨਹੀ, ਸੋ ਗੱਲ ਮਾੜਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲੈਨੇ ਆ। 8 ਵੀ ਤਕ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ ।ਮੇਰੀ ਮੰਜੀ ਤੇ ਰਜਾਈ ਤੋਂ ਜਿਨੀ ਦੂਰ ਜੰਗਲ ਪਾਣੀ ਜਾਣ ਲਈ ਪੈਲੀਆਂ ਸਨ ਲਗਭਗ ਉਨੀ ਕੁ ਦੂਰ ਹੀ ਸਾਡਾ ਸਕੂਲ ਸੀ। ਸੁਤੇ ਉਠਣਾ ਜਿੱਧਰ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਪੈਣਾ ਉਧਰ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰਨਾ । ‘ਮਾਹਰਾਜ’ ਈ ਲਿਫ਼ਟ ਕਰਦਾ ਅਸੀ ਝੋਲਾ ਫ਼ੜ ਕੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂ ਪਜਾਮੇ ਦਾ ਨਾਲਾ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਪੈਲੀਆ ਨੂੰ। ਹੋਣੀ ਵਾਪਰੀ 9ਵੀਂ ਕਲਾਸ ’ਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਕੂਲੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਗ ਪਏ। ਲਿਫ਼ਟ ਕਲਾ ਦੀ ਇਹ ਕੱਚੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀ। ਬੜੀਆਂ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪਿਆ। ਸਇਕਲ ਸਾਡੀ ‘ਮੁੱਛ ਫੁਟਦੀ ਪਰਸਨੈਲਟੀ’ ਨੂੰ ਸੂਟ ਨਹੀ ਸੀ ਕਰਦਾ ਤੇ ਜੇਬ ਵਿਚਲੇ ਭਾਨ ਦਾ ਜੋੜ ਤੋੜ ਰਾਹ ਜਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਲਿਫ਼ਟ ਕਲਾ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅੜਿਕਾ ਸੰਗ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੇ ਲਾਹ ਕੇ ਅਪਣੀ ਖਾਲੀ ਜੇਬ ’ਚ ਪਾ ਲਈਏ ਤਾਂ ਸਮਝੋਂ ਨੰਗਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਜਿੱਤ ਲਈ।

ਉਝ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਸੰਗ ਲਾਈ ਪੁਠੀ ਵੀ ਪੈ ਜਾਂਦੀ । 10ਵੀਂ ਜਮਾਤ ’ਚ ਚੜਦਿਆਂ ਈ ਮਨਦੀਪ ਬੱਲ ਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ‘ਜੱਟਕੀ’ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਅੱਖ ਮਟੱਕਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਸੰਗ ਲਾਹ ਕੇ ਮੰਗੀ ਇਕ ਲਿਫ਼ਟ ਨੇ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਬਰੇਕਾਂ ਲਾ ਦਿਤੀਆਂ। ਅਸਲ ’ਚ ਇਕ ਦਿਨ ਖਾਲੀ ਜੇਬ ਮੈਂ ਕਈ ਚਿਰ ਸੜਕ ’ਤੇ ਖਲੋਤਾ ਰਿਹਾ ਹਾਰ ਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਇਕ ਖੱਚਰ-ਰੇਹੜੇ ’ਤੇ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਰਾਹ ’ਚ ਸੜਕ ’ਤੇ ਮੇਰੀ ਕਲਾਸ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਲਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਕ ਜਣੀ ਮੈਨੂੰ ਪੁਛਦੀ ਤੂੰ ਕੱਲ ਰੇਹੜੇ ਤੇ ਬੈਠਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਕੋਈ ਸੁਝੀ ਨਾਂ ਮੈਂ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ‘ ਉਹ ਮੇਰੇ ਆਂਕਲ ਸੀ ਰੇੜੇ ਵਾਲੇ, ਤਾਇਆ… ਕਹਿੰਦਾ ਬਹਿਜਾ ਮੈਂ ਦਿਲ ਰੱਖਣ ਲਈ ਫਿਰ …..। ਉਹ ਕੁੜੀ ਬੱਲ ਦੀ ਸਹੇਲੀ ਸੀ। ਉਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬੱਲ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬਦਲ ਗਈਆ। ਕਈ ਚਿਰਾਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਰਿਹੜੇ ਵਾਲੇ ਦਾ ਭਤੀਜ ਜਾਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡੀਆ ਜੱਟੀਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ‘ਘੁਮਿਆਰਾਂ’ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸਮਝ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਬੱਗੇ ਜਿਹੇ ਰੰਗ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਹਦੀ ਭਰ ਦਿਤੀ।

 ਵੈਸੇ ਇਹ ਕੋਈ ਇਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ । ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਮਾੜੀਆਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੋਈਆ। ਐਮ.ਏ. ’ਚ ਜਲੰਧਰ ਪੜਦਾ ਸੀ। ਰੇਲ ਦਾ ਪਾਸ ਫੱਟਿਆ ਵਾਲੇ ਡੱਬੇ ਦਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਗੱਦੀਆਂ ਵਾਲੇ ’ਚ ਲੰਮਾਂ ਪਿਆ ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਦੁੜੰਗੇ ਲਵਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਜਸਟ੍ਰੇਟ ਚੈਕਿੰਗ ਹੋ ਗਈ। ਜਲੰਧਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ’ਤੇ ਮੈਜਸਟ੍ਰੇਟ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ੀ ਹੋਈ । ਉਸ ਨੇ ਮੌਕੇ ’ਤੇ 500 ਰੁਪਈਆ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਪਾ ਦਿਤਾ । ਮੈਨੂੰ ਅਪਣੀ ਬਣੀ ਬਣਾਈ ਦਾ ਪਤਾ ਸੀ ਬਈ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਮੰਗ ਕੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ 500 ਨਹੀਂ ਲੱਭਣਾ। ਫ਼ੋਨ ਕੋਲ ਸੀ ਪਰ ਆਮ ਵਾਂਗ ਬੈਲਸ ਨਹੀ ਸੀ। ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਲੋਕ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਖ਼ਲਾਸੀ ਕਰਵਾ ਗਏ। ਮੈਂ ਜੁਗਾੜ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੁੜਾ ਕੇ ਥੱਕ ਹਾਰ ਬਈਆਂ ਵਾਲੀ ਲਾਇਨ ’ਚ ਬਹਿ ਗਿਆ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਵਸੂਲ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਹਵਾਲਾਤ ਲੈ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਰੇਲਵੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਆਪ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਕਹਿੰਦਾ ਮੇਰੇ ਫ਼ੋਨ ਤੋਂ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਲਾ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਮੰਗ ਲਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀਦਾ। ਮੈਂ ਨੰਗਪੁਣੇ ’ਤੇ ਪਰਦਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ “ਨਹੀਂ ਮੇਰਾ ਡੈਡੀ ਥਾਣੇਦਾਰ ਆ ਉਸ ਨੇ ਕਰਾ ਲੈਣੀ ਜਮਾਨਤ।” ਸਿਪਾਹੀ ਕਹਿੰਦਾ “ਯਾਰ ਜਮਾਨਤ ਤਾਂ ਹੋ ਜੂ ਪਰ ਤੂੰ ਅਪਣਾ ਸਿੱਖ ਭਰਾ ਏ, ਪੱਗ ਬੱਧੀ ਏ, ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਲਗਦਾ ਏ, ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ।” ਫਿਰ ਉਹ ਆਪੇ ਹੀ ਕਹਿੰਦਾ “ਚਲ ਮੈਂ ਦੇ ਦੇਨਾ ਜੇ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕਦੀਂ ਹੋਏ ਤਾਂ ਦੇ ਜਾਵੀ ।” ਖ਼ੈਰ ਡੇਢ ਕੁ ਸੋ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸੀ ਬਾਕੀ ਉਸ ਭਰਾ ਨੇ ਪੈਸੇ ਭਰ ਦਿਤੇ ਤੇ ਮੇਰੀ ਖਲਾਸੀ ਹੋਈ। ਹੁਣ ਜੇਬ ’ਚ ਇਕ ਰੁਪਈਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਦਿਨ ਲਿਫ਼ਟ ਕਲਾ ਦੀ ਪਰਖ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਪੈਸਿਆ ਲਈ ਜਲੰਧਰ ਭਟਕਦਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਕਿਤੋਂ ਖੈਰ ਨਾ ਪਈ, ਲਿਫ਼ਟਾਂ ਲੈਂਦਾ ਜੁਗਾੜ ਕਰਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਮੁੜਿਆ। ਉਸ ਸ਼ਾਮ ਮੈਂ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਜੋੜ੍ਹ ਕੀਤਾ ਪੂਰੇ ਪੌਣੇ ਦੋ ਸੋ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਮੁਫ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮਾਂ ’ਚ ਦੇਖੇ ਮੂਜਬ, ਲਿਫ਼ਟ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਏ, ਪਰ ਅਪਣੇ ਕਾਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ (ਭਾਰਤੀਆਂ) ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨਾਲ ਅਪਣਾ ਅੱਜ ਤਕ ਵਾਹ ਨਹੀਂ ਪਿਆ। ਉਝ ਅਪਣੇ ਦੇਸੀ ਬੰਦਿਆ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਪਤੈ, ਕਿ ਉਹ ਬੰਦੇ ਮੈਂ ਅੱਖੀ ਵੇਖੇ ਨੇ ਜੋ ਕਾਂ ਅੱਖ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਜੇਠ ਹਾੜ ਦੀਆਂ ਧੁੱਪਾਂ ’ਚ ਅਪਣੇ ਸਾਇਕਲ ’ਤੇ ਜੀਅ ਤਰਸੀ ਰਾਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਦੋ-ਦੋ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਡੇਰਾ-ਬਾਬਾ-ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਬਟਾਲੇ ਤਕ ਛੱਡਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਕਰਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਲਿਫ਼ਟ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਨਾ ਚੜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਬੋਝ ਕਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਏਨੇ ਲੰਮੇ ਇਤਹਾਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਿਖਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਵੀ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਭਾਵੇਂ ਕਿਨਾਂ ਵੀ ਧਰਮ ਕਰਮ ਕਰ ਲੈਣ । ਇਕ ਵਾਰ ਅਸੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਬ ਮੱਸਿਆ ਨਾਹੁਣ ਗਏ । ਰਾਤ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਸੁਣ ਕੇ ਢਾਈ ਕੁ ਵਜੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਏ । ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਬ ਦਾ ਕਵਾੜ ਖੁਲਣ ਤੇ ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਬ ਤੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਬ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਵੇਖਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦੈ । ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਕਰਿਆਨੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਟੋਰ ਵਾਲੇ ‘ਸਰਦਾਰ ਆਂਕਲ’ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ। ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਪਾਲਕੀ ਥੱਲੇ ਮੋਢਾ ਦੇਣ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਕਈਆਂ ਦੇ ਪੈਰ ਵੱਡੇ। ਉਹੀਂ ਬੰਦਾ ਜਦੋਂ ਬਾਹਰ ਜੋੜਾ-ਘਰ ਜੁੱਤੀਆਂ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅਪਣੇ ਮਿਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹੀ ਤੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਅਪਣੇ ਆਂਕਲ ਮੈਨੂੰ ਰਸਤੇ ‘ਚ ਘਰ ਛੱਡ ਦੇਣਗੇ। ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਭਾਰ ਚੁਕਣ ਲਈ ਜਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੀਚ ਆਂਕਲ ਨੇ ਅਪਣੇ ਸਕੂਟਰ ਪਿਛੇ ਬਿਠਾਉਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੌਲਾ ਬਹਾਨਾ ਮਾਰਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਮੱਸਿਆ ਨਾਤੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪੁੰਨ ਉਹਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਦੇ ਕੇ ਪਾਪ ’ਚ ਬਦਲ ਲਿਆ। ਉਝ ਸਾਡੇ ਲਿਫ਼ਟਬਾਜ਼ਾਂ ਕੋਲ ਮੂੰਹ ’ਚ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਇਥੇ ਇਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਐ, ਪੰਜੇ ਉਗਲਾਂ ਇਕੋ ਜਿਹੀਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆ। ਦਿੱਲੀ ’ਚ ਇਕ ਵਾਰ ਅਜੀਬੋ ਗ਼ਰੀਬ ਹੋਈ। ਹਜਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਈ ਸ਼ਾਨੇ ਪੰਜਾਬ ਗੱਡੀ ਤੜਕੇ 6.10 ’ਤੇ ਚੱਲਦੀ ਹੈ। ਨਾਇਟ ਡਿਊਟੀ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਚਾਹ ’ਚ ਉਖਲਾ ਮੰਡੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਸਬਜੀ ਵਾਲੇ ਠੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹੱਥ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਲੇਟ ਹੀ ਜਾਗਦੀ ਹੈ, ਆਵਾਜਈ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾ-ਮਾਤਰ ਸੀ । ਇਕ ਸਕੂਟਰ ਜਿਹਾ ਦਿਸਿਆ ਮੈਂ ਹੱਥ ਦਿਤਾ ਉਨ੍ਹੇ ਰੋਕ ਲਿਆ । ਡਰਾਇਵਰ ਨੇ ਟਰੈਕ ਸੂਟ ’ਤੇ ਹੈਲਮਟ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਤੁਰਨ ਲੱਗਿਆ ਮੈਂ ਨਿਯਾਮੂਦੀਨ ਸਟੇਸ਼ਨ ਕਿਹਾ ਉਹ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਰਸਤੇ ’ਚ ਮੇਰੀਆ ਅੱਖਾਂ ਸ਼ੱਕੀ ਹੋ ਗਈਆ।ਨਿਯਾਮੂਦੀਨ ਪੁਲ ਚੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਉਨ੍ਹੇ ਬਰੇਕ ਲਾਈ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਸ਼ੱਕ ਯਕੀਨ ’ਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਉਹ 24-25 ਸਾਲ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬੀਬੀ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਇਦ ਵਰਜਸ਼ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹੇ ਹੈਲਮਟ ਲਾਹ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ‘ਚ ਕਿਹਾ “ਥੱਲੇ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਵੋ ਔਹ ਸਾਹਮਣੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।”

ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੇਗ਼ੈਰਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੌਲੀ ਲੱਗੀ ਜਿਹੜੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਲਿਫ਼ਟ ਮੰਗਣ ਵਾਲਾ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖ਼ੈਰ ਗੱਲ ਲੰਮੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਨੇ ਮਿਠੇ ਵੀ ਕੌੜੇ ਵੀ, ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚ ਲਿਫ਼ਟ ਦਿਤੀ ਕੁਝ ਕੋਲੋ ਲਈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਿਖਣ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਲੇਖ ਦੇ ਅੰਤ ’ਚ ਅਪਣੇ ਗੂੜ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤੋਂ ਦੱਸ ਦੇਵਾਂ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਪਾਸਿਓ ਕੋਈ ਆਸ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਤੋਂ ਲਿਫ਼ਟ ਮੰਗੋ, ਵਾਰ ਕਦੀ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਜੇ ਤੁਸੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲਿਫ਼ਟ ਦੇਣ ਵਰਗਾ ਮਹਾਨ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਚੁੱਪ ਨਾ ਬੈਠੋ ਗੱਲ ਤੋਰੋ, ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਫ਼ੇਰ ਜ਼ਾਇਕਾ ਵੇਖਿਓ…..

Read more...

Hundreds of "half widows" await justice in Kashmir

As the world celebrates the International Women's Day today, several thousands of women in the Kashmir valley are awaiting for information or contact with their husbands who disappeared without a trace during the two decades' old turmoil. During the past 20 years of turmoil, several thousands of people had disappeared. The majority of them went missing after they were allegedly arrested by security forces during counter insurgency operations. Now their family members have formed an organisation, 'Association of Parents of Disappeared Persons', holding silent demosntrations on the 10th of every month at Partap Park near here. ''We are half widows as the government has failed to provide us any clues about our husbands,'' said a group of the affected women, alleging that their husband were arrested during the past 20 years of turmoil. Despite repeated requests to order a probe into all such disappearances, nothing has been done by the government, the group alleged. They have appealed to the government to order a probe in the matter. ''We are neither married nor widows as we do not know about the fate of our husbands,'' they said and pleaded, ''If they have been killed let the government inform us about their graves for our satisfaction.'' The government should probe all unidentified graves discovered in the valley, the women demanded.
. The turmoil has taken away sons and husbands. The women alleged that the security forces had killed their husbands who were not involved in any insurgency operations. The mothers have been visiting interrogation centres, jails, grave yards and other places in the hope of meeting their loved ones there. However, there has been an overall change in the lifestyle of women in the valley as they are helping their men in farming and other day-to-day work. Even though the percentage of literacy among the women has risen, it still lags below male literacy. Women, who remained confined in their homes during the turmoil and were directed to wear 'burqa', are nowadays working at petrol pumps. They are also selling dusters and working as sales girls. Crime against women too has increased as the incidents of suicides or attempt to suicide by women are reported daily. Though women still cannot avail the facility of reserved seats in buses, they are working in banks, computer centres and education department in large numbers. The fish business has remained in the hands of women who are selling fish, captured by their menfolk in the market.

Read more...

ਧਰਮ-ਕਰਮ

ਬਾਬਾ ਗੁਸਾ ਨਾ ਕਰੀ

ਤੂੰ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਿਆ

ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਭੂਤਨਾਂ ਤੇ ਬੇਤਾਲਾ ਅਖਵਾਇਆ

ਅੱਕ ਖਾਧੇ ਤੇ ਰੋੜਾ ‘ਤੇ ਸੇਜ ਵਿਛਾਇਆ

ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ

‘ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰ ਮੂਰਤ ਹੈ’

ਪਰ ਅੱਜ ਤੇਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ

ਵਪਾਰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ

ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ

ਧੂਪ ਵੱਟੀ ਕਰਨ ਲਈ

ਸਹੰ ਖਾਂਦਿਆਂ ਹੱਥ ਧਰਨ ਲਈ

ਤੇਰੀ ਬੜੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਏ

ਕੀ ਕਰੀਏ ?

ਅਸੀ ਗੁਟਕੇ ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਯਾਦ ਕਰ ਲਏ, ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਬਹੁੜਿਆ

ਫਿਰ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਾਖਸਾਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਇਹ ਨਵਾਂ ਤਰੀਕਾ ਅਹੁੜਿਆ

ਠਾਠ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਸਾਧ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ

ਤੇ ਘੁਗੂ ਘੋੜੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ 'ਬਈਏ' ਨੇ ਤੇਰੇ ਲੜ ਲਾਇਆ

ਪੰਜਾਂਵਾ ਦਾ ‘ਲਾਫ਼ਿੰਗ ਬੁੱਧਾਂ’ ਤੇ ਵੀਆਂ ਦਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ

‘ਤੇਜਾ’ ਸੱਤਰਾਂ ਰੁਪਈਆਂ ‘ਚ ਧਰਮ-ਕਰਮ ਕਰ ਆਇਆ

ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇਜਾ

Read more...